دام درآمد متوسط؛ چالشی برای گذار موفق به سطح درآمد بالا: مقایسه ایران، کره جنوبی و ژاپن

یکی از چالشهای جدی کشورهای درآمد متوسط گیر افتادن در « دام درآمد متوسط» است. ناتوانی اقتصادهای درآمد متوسط در رقابت با هر کدام از اقتصادهای کم درآمد برخوردار از نیروی کار با دستمزد پایین یا اقتصادهای پیشرفته با نیروی کار بسیار ماهر را دام درآمد متوسط می گوییم. در این پژوهش با بیان نظریات مطرح شده و ترسیم چارچوب تحلیلی به فروماندن کشورها در دام درآمد متوسط پرداختیم. مطالعات انجام شده در این زمینه اهمیت دو حوزه فعالیتهای تحقیق و توسعه و نقش عوامل نهادی (حقوق مالکیت فکری) را در گذار از چنین دامی روشن ساخت. سپس با استفاده از الگوی بانک جهانی و پژوهش فیلیپ و همکاران(2012) به بررسی شواهدی از گرفتاری ایران در دام درآمد متوسط و همچنین اجتناب کشورهای کرهجنوبی و ژاپن از این دام پرداختیم. در پایان نیز با مقایسه و بررسی شاخصهای تحقیق و توسعه و همچنین تفسیر آنها براساس رویکرد حقوق مالکیت فکری، وضعیت کشورهای مورد بررسی را تشریح کردیم. نتایج پژوهش نشان داد ایران به علت اختصاص منابع مالی اندک به تحقیق و توسعه، کمبود تعداد محققین شاغل در این فعالیتها، مشارکت پایین بخش خصوصی و بنگاههای تجاری در امر تحقیق و توسعه، سهم پایین صادرات با فناوری بالا بعنوان درصدی از کالاهای کارخانهای، هدف گذاری ناصحیح در انجام تحقیقات و ضعف فرایند ثبت و تجاریسازی نتایج حاصل از تحقیقات از کسب مزیتهای رقابتی در بازارهای جهانی محروم مانده است و در دام درآمد متوسط گیر افتاده است. انجام تحقیق و توسعه در سایه نهاد حقوق مالکیت فکری قوی می تواند ایران را در تولید محصولات فناورانه یاری کرده و به خروج از دام درآمد متوسط امیدوار سازد.